samenleving Aflevering

De moeder van alle mythen

We zijn geneigd te denken dat het ‘moederinstinct’ een eigenschap is die elke moeder van nature heeft. Zij zou daarom de meest geschikte persoon zijn om voor het kind te zorgen. Maar die ideeën zijn misschien minder onschuldig dan ze lijken.

vanaf 3 november online | zondag 3 november 22:08 NPO 2

De eerste duizend dagen van ons leven zijn cruciaal voor onze ontwikkeling en belangrijk voor onze kansen in de maatschappij. Een maatschappij die deze nieuwe generaties nodig heeft om te blijven bestaan. Maar moeders dragen in onze samenleving een onrechtvaardig groot deel van de financiële, emotionele en praktische kosten van het grootbrengen van de volgende generatie. Ondertussen kijkt de samenleving voortdurend met een opgeheven vingertje mee of die moeders het wel goed doen. Hoe is dat zo gekomen, en is dat eigenlijk wel waar moeders, kinderen en maatschappij uiteindelijk gelukkig van worden?

De mythe van het moederschap komt voort uit ons geloof in tradities en biologie. Schrijfster Aminatta Forna stelt dat we iets al snel een traditie noemen, zelfs als het pas drie generaties teruggaat, zoals het idee van het kerngezin. 

En wat vertelt de biologie ons eigenlijk? Antropoloog en primatoloog Sarah Blaffer Hrdy wijst erop dat onze hechtingstheorie gebaseerd is op onderzoek naar een beperkt aantal apensoorten, zoals chimpansees. Zorgmodellen van andere primaten en de historische praktijken bij mensen, waar kinderen juist met hulp van meerdere ‘allo-ouders’ (niet-biologische verzorgers) werden grootgebracht worden daarmee genegeerd. 

Wetenschapsjournalist Lucy Jones beschreef in haar boek Moederteit de intense fysieke en mentale transformatie die vrouwen ondergaan wanneer ze moeder worden, vergelijkbaar met de hersenveranderingen in de puberteit. Voordat ze zelf moeder werd, leefde ze zonder veel nadenken naar de ‘mythe van het individualisme’: de logica van een maatschappij die draait om autonomie, zelfontplooiing en keuzevrijheid. Totdat de werkelijkheid van onderlinge afhankelijkheid zich aandiende op het moment dat ze een ander mens op de wereld zette. 

Historica Noëmi Willemen benadrukt dat we het krijgen van kinderen te vaak afdoen als een persoonlijke keuze: “Je wilde toch zelf kinderen? Dan moet je er ook zelf voor zorgen.” Maar we praten zelden over onze collectieve kinderwens. Of je nu wel of geen kinderen wilt, we rekenen als samenleving op de volgende generatie om onze wegen aan te leggen, voor ons te zorgen en ons pensioen veilig te stellen.  

In VPRO Tegenlicht: een pleidooi voor het dorp uit de alomtegenwoordige uitspraak: it takes a village to raise a child.

aan deze documentaire werkten mee

 ©  Tegenlicht

Maren Merckx
Regisseur Tegenlicht 

regie
Maren Merckx

research
Anne van Campenhout
Marijntje Denters

camera
Pim Hawinkels
Maya Craig
Adri Schrover
Ilona Vanouplines

geluid
Anniek de Wit
Sander den Broeder
Feras Daouk
Benny Janssen
Greg Miller
Wouter Veldhuis

montage
Milika de Jonge

dramaturg
Jurjen Blick

beeldresearch
Paula Witkamp

vormgeving
Fien Leeflang

productie
Britt Bennink

productie-assistent
Amber Wilmsen

uitvoerend producent
Elleke Claessen

eindredactie
Julia Veldman, Katinka Baehr

VPRO 2024 ©

verhalen bij dit thema

in deze documentaire

    Sarah Blaffer Hrdy

    Sarah Blaffer Hrdy is een Amerikaans primatoloog, antropoloog en auteur. Ze is emeritus hoogleraar aan de University of California-Davis en leverde belangrijke bijdragen in de evolutionaire psychologie en sociobiologie. Zo onderzocht ze de evolutionaire basis voor hedendaags 'vrouwelijk gedrag'.  Haar werk leverde haar verscheidene prestigieuze prijzen op. In 2009 ontving ze een eredoctoraat aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht.

    ©  tegenlicht

    Lucy Jones

    Lucy Jones is schrijver en wetenschapsjournalist en woont in Hampshire, Engeland. Ze schreef het boek ‘Matrescence: On the Metamorphosis of Pregnancy, Childbirth and Motherhood’, over de intense fysieke en mentale transformatie die vrouwen ondergaan wanneer ze moeder worden, vergelijkbaar met de hersenveranderingen in de puberteit. Ze omschrijft de transformatie tot moeder als de meest politieke ervaring die ze ooit had. 

    ©  tegenlicht

    Aminatta Forna

    Aminatta Forna is de bekroonde auteur van romans als ‘Happiness’, ‘The Hired Man’ en ‘The Memory of Love’, die onder andere gaan over kolonialisme. Haar boeken werden vertaald in twintig talen. Eerder werkte Forna als verslaggever en documentairemaker bij de BBC. Ze werd geboren in Schotland, groeide op in Sierra Leona en Groot-Brittannië en bracht periodes van haar jeugd door in Iran, Thailand en Zambia.

     

    ©  tegenlicht

    Noëmi Willemen

    Noëmi Willemen is historica, illustrator en blogger. Ze werkt als historica aan de École de Sexologie et Sciences de la Famille (UCLouvain) en doet onderzoek naar de geschiedenis van het moederen in de twintigste eeuw. Daarnaast illustreert ze kinderboeken.

     

    ©  tegenlicht