Burgerberaad: het crowdsourcen van besluitsvorming

Eva Rovers

13 augustus 2021

Politici schuiven heikele thema's liever voor zich uit. Maar er is geen tijd meer wat betreft de klimaatcrisis. Het burgerberaad biedt uitkomst.

Hoe een burgerberaad politici kan helpen bij zware beslissingen

Politici schuiven heikele thema's liever voor zich uit. Maar er is geen tijd meer als het gaat om de klimaatcrisis. Een burgerberaad biedt uitkomst.

- Door Eva Rovers

Het leek volstrekt onmogelijk: abortus legaliseren in het katholieke Ierland. Politici durfden het onderwerp nauwelijks aan te roeren, bang om hun politieke carrière te schaden. Maar de maatschappelijke discussie over abortus werd steeds scherper en de roep van vrouwen om over hun eigen lichaam te mogen beschikken steeds luider. Wat te doen?

In 2016 besloot de Ierse regering tot een citizens’ assembly. Dit burgerberaad, of burgerpanel, bestond uit 99 gelote burgers die samen een afspiegeling vormden van de Ierse bevolking. In een tijdsbestek van vijf maanden kwamen zij vijf weekenden samen om zich door experts te laten informeren over het onderwerp en om er vervolgens uitgebreid met elkaar over in beraad te gaan. Zowel de bijeenkomsten met experts als de onderlinge discussie van de deelnemers, in vaktaal ‘deliberatie’ genoemd, waren via een livestream door alle Ieren te volgen.

In tegenstelling tot politici kwamen deze burgers binnen enkele maanden tot overeenstemming. Hun conclusie: het amendement in de grondwet dat abortus verbood, moest verdwijnen. En zo geschiedde. Zonder dat politieke koppen rolden en zonder polarisatie.

de wereldwijde opkomst van het burgerberaad

Wereldwijd wordt steeds vaker gebruikgemaakt van een burgerberaad om vastgelopen besluitvorming rond politiek beladen onderwerpen vlot te trekken. Niet alleen op nationaal niveau zoals in Ierland, maar ook op stedelijk niveau zoals in Gdansk en Madrid, waar rond verschillende heikele thema’s burgerberaden werden georganiseerd. Bij de Madrilenen beviel dat zo goed dat het stadsbestuur in 2019 het observatorio de la ciudad instelde, een jaarlijks roulerende groep burgers die adviseert en bijstuurt.

In Duitstalig België is in oktober 2019 zelfs een permanente Bürgerrat in het leven geroepen, bestaande uit vierentwintig gelote burgers die anderhalf jaar zetelen en maandelijks bijeenkomen. Je kunt het zien als een soort gelote Senaat. De Bürgerrat beslist welke onderwerpen de politiek heeft laten liggen en roept vervolgens specifieke burgerpanels in het leven. Vertaald naar Nederland zou dat betekenen dat de Eerste Kamer uit gelote burgers zou bestaan. Of dat er een Derde Kamer zou komen met enkel burgers.

Aflevering

Top der onmisbaren

kijk de aflevering

hoe werkt het?

Stap 1: Er wordt vanuit de politiek of een burgerinitiatief een kwestie geformuleerd

Maar wat is nou zo’n burgerberaad? Eigenlijk is het een manier om besluitvorming te crowdsourcen. Een groep mensen, vaak tussen de honderd en honderdvijftig personen, overlegt over een onderwerp, om gezamenlijk tot aanbevelingen te komen over wat er moet gebeuren. Burgers kunnen daartoe zelf het initiatief nemen, maar idealiter vraagt een (lokaal, nationaal of internationaal) bestuur aan een onafhankelijke organisatie om een burgerberaad te organiseren.

Vooraf wordt duidelijk afgesproken bij welke mate van overeen stemming binnen het burgerberaad de uitkomst bindend is. Meestal wordt de kwestie geformuleerd als een vraag: zou abortus toegestaan moeten worden? Of: welke maatregelen zijn er nodig voor een rechtvaardige energietransitie?

Stap 2: Er vindt een loting plaats

De deelnemers aan een burgerberaad worden niet gekozen, maar geloot. Hun deelname is dus volstrekt willekeurig: iedereen kan ingeloot worden (vaak is er wel een minimumleeftijd, maar die kan lager liggen dan de stemgerechtigde leeftijd). Een burgerberaad bestaat dus niet uit mensen die zichzelf hebben aangemeld; dan zou de kans groot zijn dat er vooral mensen in komen die bovengemiddeld politiek betrokken zijn, terwijl iederéén vertegenwoordigd moet worden.

Er worden meer burgers geloot dan er nodig zijn voor het burgerberaad; de grote gelote groep wordt namelijk nog gestratificeerd. Dat wil zeggen dat uit de gelote groep die mensen worden geselecteerd die samen een afspiegeling vormen van de bevolking. Dus evenveel mannen als vrouwen, een aantal mensen met een biculturele achtergrond, een paar rijke mensen, veel mensen met een modaal of lager inkomen, een paar universitair opgeleiden en heel wat mensen met een beroepsopleiding.

Stap 3: Het burgerberaad wordt geïnformeerd

Vervolgens komt het burgerberaad enkele dagen of weekenden samen. Tijdens die bijeenkomsten worden mensen geïnformeerd door experts die ze idealiter zelf hebben mogen uitnodigen (wetenschappers, belangengroepen, ervaringsdeskundigen, ngo’s), zodat alle aspecten van een onderwerp belicht worden.

Stap 4: Het burgerberaad gaat met elkaar in debat over de kwestie

Daarna begint misschien wel het belangrijkste aspect: het delibereren. De deelnemers gaan met elkaar in gesprek over het onderwerp. Ze wisselen standpunten uit, lichten ze toe, nemen onderling misverstanden weg, scherpen hun gedachten en komen uiteindelijk tot een gezamenlijke conclusie. Deze gesprekken worden gefaciliteerd door onafhankelijke gespreksleiders die ervoor zorgen dat iedereen evenredig aan het woord komt en er constructief naar oplossingen wordt gezocht.

Stap 5: Het burgerberaad komt tot besluitvorming

Natuurlijk zal de uiteindelijke conclusie zelden door honderd procent van de deelnemers gedragen worden. Daarom wordt vooraf bepaald hoe groot de consensus moet zijn; de afspraak kan zijn dat de conclusies bindend zijn wanneer bijvoorbeeld minimaal tachtig procent van de deelnemers ze onderschrijft.

Voorbij de stammenstrijd

Waarom is een burgerberaad nou zo’n belangrijke aanvulling op het huidige democratische systeem?

Allereerst hoeven burgers zich geen zorgen te maken over hun achterban of over de vraag of ze de volgende verkiezingen zullen winnen. Een burgerberaad stijgt boven partijpolitiek uit, waardoor er een publieke discussie ontstaat op basis van vergaarde kennis en geen polarisatie langs ideologische lijnen plaatsvindt. Hierdoor, en dat is minstens zo belangrijk, maken onderbuikgevoelens in de samenleving plaats voor een geïnformeerde dialoog.

Een burgerberaad kan voorkomen dat Nederland nog verder verdeeld raakt rond politiek beladen thema’s, zoals klimaat- en natuurwetgeving. Boeren, bouwers en bedrijfsleven betogen dat strenger natuurbeleid fnuikend is voor hun sector; jongeren – gesteund door ouders en grootouders – betogen dat gebrek aan klimaatbeleid fnuikend is voor hun toekomst. Oprukkende polarisatie is het gevolg, terwijl we juist moeten samenwerken.

'Een burgerberaad stijgt boven partijpolitiek uit'

eerdere burgerberaden in Nederland

Een enkeling durft het aan om het gewoon eens uit te proberen. Bert Blase, waarnemend burgemeester van Heerhugowaard, is een warm pleitbezorger van citizens’ assembly’s. Soms moet je niet op de politiek wachten, maar gewoon zelf alvast beginnen, dacht hij. En dus organiseerde hij een ‘burgertop’ over de groei van Schiphol. ‘Als de politiek er niet zelf om vraagt, kun je natuurlijk niet verwachten dat ze de conclusies ter harte nemen, maar je kunt in elk geval laten zien hoe het werkt en wat er leeft onder mensen.’

En zo kwamen half november 2019 honderd mensen samen in Wijk aan Zee voor een nationale burgertop over de luchtvaart. Onder hen omwonenden van Schiphol, maar bijvoorbeeld ook medewerkers van KLM. Voor Blase was de uitkomst niet verrassend: burgers zijn bereid tot verstrekkendere maatregelen dan politici. Belast vliegtickets meer, zorg dat tickets duurder worden naarmate mensen meer vliegen, en sluit Schiphol ’s nachts, dat waren de conclusies na één dag. ‘Moet je nagaan wat we kunnen bereiken als we er een echte citizens’ assembly van maken bestaande uit een reeks bijeenkomsten.’

meer dan boze burgers

Ja, wat als? Wat als we het burgerberaad als element toevoegen aan de huidige democratie? Dan zouden politici hun verantwoordelijkheid voor complexe problemen kunnen uitbesteden aan de Nederlandse bevolking. Een gelote dwarsdoorsnede van de bevolking zou bijvoorbeeld de mogelijkheid krijgen zich onafhankelijk te laten informeren over de klimaat- en ecologische crisis. Zij concluderen wat rechtvaardige klimaatmaatregelen zijn die passen bij de urgentie van de situatie. Politici nemen die conclusies serieus, en beschouwen ze als bindend wanneer een bepaald percentage van het burgerberaad erachter staat.

'In Ierland en België liggen de blauwdrukken klaar'

Uit buitenlandse voorbeelden blijkt dat burgers die gedegen geïnformeerd worden en verantwoordelijkheid krijgen die verantwoordelijkheid zeer serieus nemen. Ze komen tot weloverwogen aanbevelingen, ongeacht hun politieke voorkeur of betrokkenheid. En het wiel hoeft niet opnieuw uitgevonden te worden; in Ierland en België liggen de blauwdrukken klaar.

Politici hoeven de moeilijkste keuzes van deze eeuw niet alleen te maken. Want democratie is zoveel meer dan verkiezingen uitschrijven. Mensen zijn zoveel meer dan boze burgers. De bevolking helpt, denkt en beslist graag mee. Organiseer een burgerberaad en zie waartoe onze democratie in staat is.