Wijze lessen van Afghanistan

28 november 2021

Deze zomer trokken de Amerikaanse troepen zich terug na twintig jaar Afghanistan. Wat er overbleef, was een puinhoop. Welke humanitaire en geopolitieke lessen kunnen we leren?

Met de machtsovername van de Taliban kondigde zich een nieuwe wereldorde aan. Een orde waarin de VS niet langer de internationale politieman is, waarin China een eigen rol opeist, en waarin Europa kleur moet gaan bekennen. Blijft er iets over van mensenrechten in de nieuwe wereld van de 21e eeuwse ‘Realpolitik’? Moeten we gaan onderhandelen met de Taliban? En welke moeilijke keuzes moet Europa gaan maken om overeind te blijven in het nieuwe geopolitieke krachtenveld?

Twintig jaar na het begin van operatie ‘Enduring Freedom’, besloten de Verenigde Staten deze zomer dat het lang genoeg had geduurd. De missie, die van Afghanistan een veilig en vrij land moest maken, was mislukt. Al Qaida en de Taliban bleken niet te verslaan, het exporteren van democratie bleek moeilijker dan gehoopt. De decennialange inzet van de Westerse bondgenoten in het land, waaronder ook Nederland, de 240.000 doden, de 2000 miljard Amerikaanse dollars: het was allemaal nagenoeg tevergeefs.

VPRO Tegenlicht kijkt naar het schaamtevolle heden, het moeizame verleden en de onzekere toekomst met twee oude bekenden, en twee nieuwe namen.

Dit seizoen bij Tegenlicht

Dit najaar gaat Tegenlicht verder met de zoektocht naar ontwikkelingen die de toekomst zullen bepalen. Tegenlicht is tweewekelijks op maandagavond te zien op NPO 2, afwisselend om 22.15 uur en 20.20 uur. Deze onderwerpen staan dit seizoen op de planning.

over de uitzending

‘We moeten lessen leren van de conflicten waar we bij betrokken zijn geweest’

lees meer over de uitzending

‘Het klakkeloos volgen van Amerika is niet goed’, stelt Dick Berlijn, voormalig Commandant der Strijdkrachten 2005-2008 (missie Uruzgan). Hij signaleert een gebrek aan strategisch besef in het Westen en roept Europa op om haar militaire- en buitenlandbeleid te herzien.

Wat verwijt de Afghaanse vrouwenrechten-activist Mahbouba Seraj het Westen, wat zijn vanuit haar optiek de scenario’s voor de toekomst? En: wat is haar oproep aan Europa?

Welke fouten ziet Jonathan Powell, (vredesbemiddelaar en oud-stafchef van Tony Blair van 1997-2007) in het symbiotische optreden van de VS en het VK in de Afghanistan-oorlog? En hoe voorkomen we een herhaling van zetten?

En welke rol ziet Kishore Mahbubani (oud diplomaat en VN-ambassadeur voor Singapore en schrijver van ‘Has China Won? The Chinese Challenge to American Primacy’, 2020) voor China in de nieuwe wereldorde?

Regie: Shuchen Tan en Kees Brouwer
Research: William de Bruijn en Keshia Hederman
Productie: Koos van de Merbel
Montage: Remi van der Heiden
Eindredactie: Doke Romeijn en Geert Rozinga

over de sprekers

Mahbouba Seraj
Vrouwenrechten-activist

Dick Berlijn
Voormalig Commandant der Strijdkrachten 2005-2008

Jonathan Powell
Voormalig Stafchef Tony Blair

Kishore Mahbubani
Diplomaat en schrijver

wie zijn deze sprekers?

Mahboubah Seraj

Mahbouba Seraj is een Afghaanse mensenrechtenactivist en journalist die werd geboren in Kabul. Ze leefde zesentwintig jaar in ballingschap in de Verenigde Staten, maar keerde in 2003 terug naar Afghanistan. Naast vrouwenrechtenactivist is ze directeur van Afghan Women Skills Development: een organisatie die zich inzet voor de bescherming van de rechten van vrouwen in Afghanistan. Zo is ze mede-oprichter van een aantal safe houses in Afghanistan, voor vrouwen en hun kinderen die (huiselijk) geweld ontvluchten.

Ook maakte ze de radioshow “Our Beloved Afghanistan by Mahbouba Seraj” en schrijft ze voor internationale kranten. Afgelopen jaar werd ze door Time Magazine uitgeroepen tot een van de honderd meest invloedrijke mensen van 2021.

Toen de VS zich definitief terug trokken uit Afghanistan en de Taliban de macht greep, besloot Seraj in Afghanistan te blijven. ‘Afghanistan is mijn land en in Afghanistan moet ik zijn,’ vertelt ze. ‘Daarom heb ik besloten te blijven.’ Volgens Seraj is in gesprek gaan met de Taliban de enige optie op dit moment. Voor zowel de Europese Unie, als de internationale gemeenschap, als zijzelf. En hopelijk zal de Taliban dan niet alleen praten, maar ook luisteren.

‘Ik geloof dat er iets positiefs uit mijn aanwezigheid in Afghanistan kan komen’

Viroloog Ron Fouchier is vooral bekend vanwege zijn onderzoek naar luchtwegvirussen. Hij is hoofd van het virologielab aan het Erasmus MC in Rotterdam, waar hij ook werkt als hoogleraar moleculaire virologie. Met zijn team ontdekte hij het MERS-coronavirus, niet te verwarren met het nieuwe coronavirus, en het metapneumovirus. Ook leverde hij een belangrijke bijdrage aan het onderzoek naar het vogelgriepvirus.

Al in 2011 maakten Fouchier en zijn team in het kader van onderzoek een nieuw virus, dat een pandemie zou kunnen veroorzaken. Die ontdekking werd internationaal bekend, maar de resultaten mochten uit angst voor biologische oorlogsvoering niet openbaar gemaakt worden. Zelf dacht Fouchier met zijn ontdekking juist een bijdrage aan de volksgezondheid te hebben geleverd.

Dick Berlijn

Dick Berlijn is oud-Commandant der Strijdkrachten 2005-2008, nu de hoogste functie in de Nederlandse Krijgsmacht. Als Commandant der Strijdkrachten was generaal Berlijn de voornaamste militaire gesprekspartner van de minister van Defensie bij bijvoorbeeld uitzending van Nederlandse militairen voor vredesmissies.

In april 2008 was Berlijn te zien in de uitzending ‘Niet opkloten!’ van VPRO Tegenlicht. Een portret van de generaal die in Uruzgan als Commandant der Nederlandse Strijdkrachten onze waarheid verdedigde. Nederland leverde 1400 man in ‘Operation Enduring Freedom’, een vredesmissie in de naam van de NAVO, gericht op stabilisering van het gebied en wederopbouw van het land. ‘We hebben niet genoeg geduld gehad in Afghanistan om af te maken waar we aan begonnen,’ zegt hij.

Volgens Berlijn moeten we als Europa veel meer invulling geven aan ons buitenlandbeleid en veiligheidsbeleid. ‘We moeten ons af gaan vragen wat onze belangen zijn, ook los van de Verenigde Staten,’ zegt hij.

‘Het klakkeloos volgen van de VS is niet goed’

Kishore Mahbubani

Kishore Mahbubani is een diplomaat en academicus uit Singapore. Tijdens zijn periode bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken van 1971 tot 2004 was hij de Permanente Vertegenwoordiger van Singapore bij de Verenigde Naties en was hij van 2001-2002 voorzitter van de VN Veiligheidsraad. Ook is hij een vooraanstaand onderzoeker bij het Asia Research Institute (ARI) en de National University of Singapore (NUS). Hij schreef meerdere boeken over de relatie tussen de VS en China.

De overmoed van het Westen om hun model op te leggen aan de rest van de wereld, is het thema waar Mahbubani al jaren over schrijft. Volgens hem is de fundamentele fout die de VS maakten, dat ze niet de geschiedenis van Afghanistan hebben bestudeerd voor ze erheen kwamen met hun instituties. Hetzelfde geldt voor de Russen en de Britten: niemand probeerde om de Afghaanse cultuur en geschiedenis te begrijpen. Volgens Mahbubani laat dit zien dat de VS niet in staat zijn om zich aan te passen aan andere culturen.

‘Diplomatie is uitgevonden voor vijanden'

Jonathan Powell

Jonathan Powell is een Brits diplomaat die van 1997 tot 2007 kabinetschef was van Tony Blair, de toenmalige premier van het Verenigd Koninkrijk. Hij vervulde de hoogste betrekking van senior politiek adviseur en wordt gezien als de belangrijkste buitenlandadviseur van Tony Blair. Hij was erbij toen Blair afreisde naar Washington toen hij betoog mee te vechten met de VS in de “War on Terror”. Later schreef Powell het boek ‘Talking to Terrorists: how to end armed conflicts’.

Powell werd vooral bekend als de man achter de schermen bij de vredesonderhandelingen met de IRA die hebben geleid tot het Goede Vrijdagakkoord. Hij is altijd voorstander geweest van "onderhandelen met de vijand".

‘In Afghanistan bouwden we kastelen van zand,’ zegt Powell. Hiermee doelt hij op de gigantische bedragen die werden uitgegeven aan instituties die niet aansloten op de cultuur van de Afghanen. ‘De instituties die we bouwden waren buitenlands’, zegt hij, ‘het zou meteen in elkaar storten als we weggingen. We deden alsof we veel bouwden, maar in feite bouwden we niks.’ Volgens Powell is praten met de Taliban nu de enige optie. ‘Dat hadden we veel eerder moeten doen.’