Aan het front van de informatieoorlog
Tegelijk met de pandemie, maken we ook een infodemie door: de wereld wordt overspoeld door nepnieuws. Misschien wel de venijnigste variant daarvan: staatsgedreven desinformatie.
Verwarring zaaien is een machtig wapen. Onze online newsfeeds zijn een slagveld geworden voor de grootmachten. Vooral de Russen lijken meesters in het strategisch inzetten van desinformatie. Russische trollen produceren voortdurend hele en halve onwaarheden, nepnieuws dat verschijnt op sociale media en nieuwssites.
Hun doel daarbij: verwarring zaaien, bevolkingsgroepen uit elkaar spelen en bondgenootschappen onder spanning zetten. Dit is de oorlog van de toekomst.
volgende aflevering
24 mei, Lekker conservatief
over de uitzending
Wie van dichtbij wil zien hoe de oorlog van de toekomst eruit ziet, moet naar de Baltische staten. De Litouwers lopen voorop in de strijd tegen nepnieuws: hun leger heeft een control room die 24 uur per dag de media monitort op nepnieuws. En dat is nog niet alles: het land beschikt over een 5000 man sterk vrijwilligersleger van trollenbestrijders: de online 'elfen', die samenwerken met de nepnieuws-jagers van Debunk.eu.
valt deze strijd tegen nepnieuws te winnen?
het Nederlandse leger heeft 'boots on the ground' ▾
De NAVO, en daarmee ook het Nederlandse leger, heeft ook boots on the ground in deze frontlinie: met 110 man draagt Nederland bij aan de NAVO-inzet Enhanced Forward Presence in Litouwen.
Toch horen we weinig over deze missie, waar het conflict zich niet fysiek ontvouwt. Het zijn de kleine dingen waaraan je hier voelt dat er in stilte een strijd woedt. Zo worden Nederlandse militairen die hier op missie gaan, getraind om geen slachtoffer te worden van Russische trollen. De lessen die ze leren variëren van ‘log nooit in op open wifi’, tot: ‘zorg dat je nooit met wapen in de aanslag naast lokale kinderen op de foto gaat staan’. Want je weet nooit hoe die foto gebruikt kan worden.
hoe vecht je terug tegen nepnieuws?
In buurland Letland heeft de NAVO het Strategic Communications Center of Excellence opgetuigd. Bij deze danktank proberen de bondgenoten een antwoord te formuleren op de Russische aanpak. Prominent NAVO-onderzoeker Elina Lange stelt dat het doel van verwarring zaaien over de waarheid de eerste stap is in het proces van manipulatie.
Iets verderop, in de Letse studio van zender TV3, wordt de strijd tegen Russische desinformatie uitgevochten op prime time televisie. Het wekelijkse programma Theorie van Leugens legt iedere week een nieuwe Russische leugencampagne bloot. De makers zien zichzelf als patriotten, en zijn als de dood dat de grote Russische minderheid in Letland door het Kremlin gebrainwashed wordt.
Zulke zorgen worden door velen in de Baltische staten gedeeld. Want opponent Rusland beheerst deze informatieoorlog als geen ander. Tegenlicht kijkt mee hoe je kunt terugvechten, en vraagt zich af: valt deze strijd nog te winnen door de NAVO?
Regie: Mea Dols de Jong
Research: Arnout Arens
Productie: Olivier Schuringa
Eindredactie: Doke Romeijn & Bregtje van der Haak
over de sprekers
wie zijn deze sprekers? ▾
'we vechten een onzichtbare oorlog in vredestijd'
Lijnse is directeur van arbitragehandelsonderneming Nyenburg. Het bedrijf houdt zich bezig met arbitragehandel, dit is het profiteren van een tijdelijk prijsverschil van hetzelfde aandeel op verschillende markten. Bart Lijnse maakt deel uit van de raad van bestuur en is eindeverantwoordelijk voor de arbitragehandel van het bedrijf.
'als je bang bent, ben je vatbaar voor manipulatie'
Viroloog Ron Fouchier is vooral bekend vanwege zijn onderzoek naar luchtwegvirussen. Hij is hoofd van het virologielab aan het Erasmus MC in Rotterdam, waar hij ook werkt als hoogleraar moleculaire virologie. Met zijn team ontdekte hij het MERS-coronavirus, niet te verwarren met het nieuwe coronavirus, en het metapneumovirus. Ook leverde hij een belangrijke bijdrage aan het onderzoek naar het vogelgriepvirus.
Al in 2011 maakten Fouchier en zijn team in het kader van onderzoek een nieuw virus, dat een pandemie zou kunnen veroorzaken. Die ontdekking werd internationaal bekend, maar de resultaten mochten uit angst voor biologische oorlogsvoering niet openbaar gemaakt worden. Zelf dacht Fouchier met zijn ontdekking juist een bijdrage aan de volksgezondheid te hebben geleverd.
'nepnieuws kan gerust een massa-vernietigingswapen genoemd worden'
Viktoras Dauksas is de oprichter van Debunk.eu, een wereldwijd geprezen initiatief voor desinformatieanalyse. Debunk.eu ontwikkelde een tool die nepnieuws snel detecteert en inmiddels dagelijks zo’n 30.000 nepnieuws berichten analyseert. Debunk.eu heeft als doel de invloed van desinformatie in de media, het publieke domein en de politiek te verminderen. Dit doen ze door de belangrijkste bronnen en patronen van nepnieuws bloot te leggen. Daarnaast proberen ze burgers minder vatbaar te maken voor nepnieuws door hen een instrument te bieden om valse verhalen te identificeren en te ontkrachten.
En dat is belangrijk, zegt Dauksas: ‘Als mensen voorgelogen worden in de informatie die ze consumeren, dan is dat in feit informatie-oorlogsvoering. En in sommige landen kan dat gerust een massavernietigingswapen genoemd worden.’
over deze aflevering
Het coronavirus verenigt ons allemaal, maar het verenigt ook complottheoristen en nepnieuwsverspreiders. Hoe herken je dat en wat kan je zélf doen? Een gesprek met de Canadese journalist door wie we de term ‘fake news’ wereldwijd zijn gaan gebruiken.
leesvoer
welkom in de wereld van fake, feit, en fictie
Angst, stress en somberheid: gevoelens die in tijden van corona en ingrijpende veranderingen kunnen opspelen. Psycholoog Gijs Coppens legt uit waar die gevoelens vandaan komen én komt met tips om juist nu het hoofd koel te houden.
de pr-machine van Poetin
De Brits-Russische Peter Pomerantsev werkte tien jaar lang voor de Russische televisie tijdens Poetins presidentschap, en maakte van dichtbij mee hoe het Kremlin media inzet om de Russen een gemanipuleerde waarheid voor te schotelen. Bekijk hier de hele aflevering.
zo verspreidt Rusland fake news tijdens verkiezingen
Rusland ziet desinformatie verspreiden tijdens verkiezingen als dé kans om Europa verder uiteen te splijten. Wat kunnen we doen om onszelf weerbaar te maken tegen deze geraffineerde vorm van politieke oorlogsvoering?
valt er iets te doen aan deze almaar groter wordende plaag?
Angst, stress en somberheid: gevoelens die in tijden van corona en ingrijpende veranderingen kunnen opspelen. Psycholoog Gijs Coppens legt uit waar die gevoelens vandaan komen én komt met tips om juist nu het hoofd koel te houden.
heeft factchecken zin?
Nu deep fake voor de deur staat – filmpjes waarin je bijvoorbeeld Mark Rutte alles kunt laten zeggen wat je wil – is de vraag gerechtvaardigd of we straks nog wel onderscheid kunnen maken tussen echt en onecht. Luister nu het gesprek met factchecker Alexander Pleijter in onze podcast.
vertrouwen we instituties genoeg?
Door fake news, gehackte verkiezingen en leugens van wereldleiders heeft het vertrouwen in politici, media en bedrijven een dieptepunt bereikt. Is dat nog te herstellen?
bezoek de online Meet Up
meer over fake news
wat kunnen we nog geloven?
De Deep Fake-technologie ontwikkelt zich zo rap dat deze toegankelijker wordt voor de massa. Wat zijn de gevolgen van deze nieuwe technologie in een wereld waarin het vertrouwen in de media en democratische instituties al op de tocht staat?