Denken over vrede wordt nauwelijks nog serieus genomen – in deze podcast doen we het toch

Er woedt een oorlog op het Europese continent en volgens NAVO-chef Mark Rutte hebben we nog maar drie opties: Russisch leren, emigreren naar Nieuw-Zeeland of herbewapening. Veel Europese landen kiezen voor de derde: herbewapening. En dus worden de defensiebudgetten op dit moment fors opgehoogd.  

Volgens vredesactivist Willem de Haan zijn de dreigende woorden van Rutte vooral bedoeld om ons bang te maken. Want wie bang is, let niet meer op. Politici kunnen dan ingrijpend beleid doorvoeren, zoals onlangs tijdens de NAVO-top in Den Haag: de defensie-uitgaven werden verhoogd van twee naar vijf procent van het bbp. Waar deze enorme som geld (geschat tussen de 16 en 19 miljard euro per jaar) vandaan moet komen, is nog de vraag. Een nieuwe regering zal hierover moeten beslissen, maar de kans is aanwezig dat dit ten koste zal gaan van de sociale zekerheid, zorg en onderwijs.  

Volgens De Haan is een groter leger met meer wapens helemaal niet de enige optie die we hebben: ‘Herbewapening leidt niet tot de gehoopte afschrikking, maar tot een wapenwedloop en nieuwe oorlogen. Het is een pad dat we nooit zouden moeten inslaan: het verwoest je mens-zijn.’  

Veel mensen noemen De Haan naïef. Soms moet je je militaire tanden laten zien, vinden ze. Anders wordt er over je heen gelopen en kun je net zo goed meteen ‘op je rug gaan liggen’. En is oorlog in deze woelige tijden niet gewoon onvermijdbaar? De Haan: ‘Er is altijd een andere optie dan oorlog, maar dan zul je concessies moeten doen. Wat is bijvoorbeeld beter voor Oekraïne: een ellenlange strijd die alles verwoest, of het aangaan van vredesonderhandelingen met Rusland? Misschien moet Oekraïne dan een stuk land opgeven voor vrede, maar ik denk dat dit beter is dan een eindeloze oorlog. Ga altijd opzoek naar iets minder primitiefs dan met wapens schieten.’  

werk maken van vrede

Eind jaren zeventig werd De Haan als totaalweigeraar veroordeeld tot 18 maanden cel en sindsdien groeide hij uit tot één van de bekendste critici van het leger. Het militaire systeem is volgens De Haan gebaseerd op het opvolgen van bevelen en het doden van anderen. ‘Het militaire systeem werkt alleen als je mensen gaat kwalificeren als ‘’verwerpelijke wezens’’’. 

Door alle oorlogsretoriek vergeten we bijna dat we ook werk kunnen maken van vrede. Hoe doen we dat? Een eerste stap die politici kunnen zetten, is om hun taal te matigen. ‘Matig je taal, de-escaleer en verdiep je in het perspectief van de vijand. Vraag jezelf af: wat is de oorzaak van dit conflict en kan je die oorzaak wegnemen? Wees bereid tot compromissen om de vijand tegemoet te komen.’ 

Als politici het laten afweten, wat kunnen burgers dan doen? ‘Er zijn genoeg voorbeelden in de geschiedenis waarbij burgers het heft in eigen handen namen én met succes werk maakten van vrede. Zoals bijvoorbeeld de politieman Pieter Kapenga in Kampen die weigerde mee te werken aan de wegvoering van Joodse mensen. Sommige mensen noemen dit soort verzetsdaden moedig, maar ik zie dat vooral als een manier om hun eigen passiviteit en collaboratie te kunnen verdoezelen. Ik vind mijn eigen totaalweigering en de twaalf maanden gevangenisstraf die daarop volgde ook niet moedig: ik heb gewoon mijn rug recht gehouden.’     

De Haan vervolgt: ‘We kunnen allemaal op onze manier het verschil maken: hang een poster achter je raam, ga het gesprek aan met je omgeving, teken petities en loop mee met een demonstratie. We kunnen een andere weg dan het heilloze pad van oorlog afdwingen.’