Duurzame energie uit IJsland

Het uitgestrekte landschap van IJsland biedt grote kansen voor het opwekken van duurzame energie. Toenemende neerslag als gevolg van klimaatverandering zorgt ervoor dat de waterkrachtcentrales meer energie kunnen opwekken. En de opwarming van de aarde zorgt dat het gemakkelijker wordt om windmolenparken aan te leggen. Volgens de president van IJsland wordt zijn land in de toekomst een grote en belangrijke speler op de Europese energiemarkt.

Volgens het IJslandse overheidsagentschap NEA is de potentiële energie, die het land met waterkrachtcentrales kan opwekken, zo'n 220 TWh op jaarbasis. Dat is meer dan achttien keer wat er jaarlijks aan groene stroom in Nederland wordt geproduceerd. Het enorme duurzame energiepotentieel van IJsland biedt vele kansen voor ondernemingen. Voor energie-intensieve sectoren zoals de exploitatie van datacenters en glastuinbouw biedt IJsland's goedkope, stabiele en duurzame energiemogelijkheden. Initiatieven zoals Invest in Iceland proberen grote ondernemingen naar IJsland te lokken.

In IJsland wordt momenteel meer dan 80% van al het energieverbruik opgewekt door waterkrachtcentrales en door het gebruik van geothermische energiecentrales. Vrijwel de gehele elektriciteitsproductie wordt duurzaam geproduceerd, met behulp van waterkracht (73%) en geothermische warmte (27%). Maar waarom is IJsland zo geschikt voor het opwekken van duurzame energie?

Meer artikelen bij deze aflevering

• Biografie: Aleqa Hammond
• Biografie: Ólafur Grímsson
• Artikel: Nederlanders van het noorden

Geologie

Geologisch gezien is IJsland een jong land te noemen. Het ligt bovenop een hotspot. Dat is het punt waar tektonische platen uit elkaar schuiven en vulkaanvorming plaatsvindt. Het magma dat uit het binnenste van de aarde stroomt heeft in de afgelopen 17 miljoen jaar langzaam het land gevormd wat wij nu IJsland noemen. Doordat de aardkorst rond hotspots erg dun is, geeft dit veel warmte af aan de bovenste laag en worden er onder andere geisers gevormd. Dit hete water wordt door 89% van de IJslanders gebruikt om hun huis te verwarmen. Ook wordt het gebruikt om stoomgenerators aan te drijven om zo hydrothermale stroom op te wekken.

Hoewel aardwarmte in IJsland voornamelijk gebruikt wordt voor het opwarmen van huizen, zijn het de waterkrachtcentrales die de grootste potentie bieden voor de productie van elektriciteit. De hooglanden van IJsland, de toenemende neerslag en de onbewoonde gebieden maken IJsland ideaal voor het plaatsen van dammen en waterkrachtcentrales. Kárahnjúkar is de grootste waterkrachtcentrale in IJsland en produceert jaarlijks 4,6 TWh. Dit is 600 GWh meer dan de Nederlandse kerncentrale in Borssele. Volgens de berekeningen van het NEA kan IJsland dus 220 TWh op jaarbasis aan energie generen, maar hoe krijgen wij deze duurzame energie naar Europa?

Van IJsland naar Groot-Brittannië?

Sinds 2012 worden er concrete plannen gemaakt om IJsland te verbinden met Groot-Brittannië en het vaste land van Europa. Zo'n verbinding naar Groot-Brittannië zou ongeveer 1000 kilometer aan kabel kosten. Ook zijn er plannen voor een rechtstreekse kabel naar Nederland. Hiervoor zou echter nog 800 kilometer kabel extra nodig zijn. De kosten voor een hoogspanningskabel naar  Groot-Brittannië zijn geraamd op 5 miljard euro. Met de toenemende vraag naar duurzame energie en het potentieel dat IJsland heeft is het goed mogelijk dat er binnen tien jaar een kabel tussen IJsland en Europa ligt.
 

In 2008 is er door de nutsbedrijven TenneT (Nederlands) en Statnett (Noors) een hoogspanningskabel gelegd tussen Nederland en Noorwegen. Deze NorNed-kabel heeft een lengte van 580 kilometer en een capaciteit van 700 megawatt. De investering van 600 miljoen euro zorgt ervoor dat de Scandinavische en Europese energiemarkten met elkaar zijn verbonden.

Overdag stroomt er duurzame, met waterkracht opgewekte, energie vanuit Noorwegen naar Nederland. In de nacht keert de energiestroom echter om en stroomt er goedkope, door voornamelijk fossiele energiebronnen opgewekte, energie vanuit Nederland naar Noorwegen. Hierdoor kunnen de waterkrachtcentrales in Noorwegen hun water s'nachts weer op peil brengen. Op deze manier kan de waterkrachtcentrale de twee landen overdag, op hun piekbehoefte voorzien van elektriciteit. Momenteel liggen er in Europa meerdere van zulke onderzeekabels die alle grote elektriciteitsnetwerken met elkaar verbinden.
 

Tekort aan duurzame energie

De Europese elektriciteitsmarkt wordt momenteel gedomineerd door energieopwekking uit fossiele energiebronnen en kernenergie. In oktober 2014 heeft de Europe Raad opnieuw haar doelstellingen vastgelegd om de Europese energie-efficiëntie te vergroten en het percentage duurzame energie te verhogen. De doelstelling van Europa en Nederland is om in 2030 voor 27% te vertrouwen op hernieuwbare energie.

Nederland loopt momenteel, in verhouding met de rest van de Europa Unie, achter in het gebruik en de productie van duurzame energie. In 2012 kwam slechts 4,5% van de verbruikte energie in Nederland uit hernieuwbare energiebronnen. Het Europese gemiddelde lag in 2012 op ongeveer 14%, wat de Nederlandse doelstelling voor 2020 is. Het is duidelijk dat Europa, en in nog veel grotere mate Nederland, in de aankomende twee decennia een stijgende vraag naar duurzame energie zal krijgen.