Niet veel soeps: zo hoopt het afval zich op in de ruimte en de oceaan
beeld Sterre van der Helm | tekst Rosa Hofgärtner
We vullen de oceaan met plastic en de ruimte met satellieten. Een opvallende parallel: de lucht en het water zijn van iedereen, en daar maken we volop gebruik van. Maar zodra dat gebruik voor problemen zorgt, en ons afval de oceaan en de ruimte vervuilt, voelt niemand zich verantwoordelijk. Wat nu?
waarom zijn satellieten zo belangrijk voor ons?
Satellieten voorzien ons van snel internet, helpen ons het weer te voorspellen, de weg te vinden en over langere afstand te communiceren. Voor het leger zijn satellieten ook van strategisch belang: het leger kan zo onbemande vliegtuigen besturen, tanks de goede richting op sturen en bommen op de juiste plek laten vallen. Zonder satellieten moeten we oude kaarten weer uit de kast halen om de weg te vinden, wordt vliegen een stuk gevaarlijker en kunnen we internationale voetbalwedstrijden niet meer zomaar thuis op de bank bekijken.
het nieuwe wilde westen
Elon Musk, CEO van SpaceX, is van plan om zo snel mogelijk zevenduizend satellieten te lanceren. Ook Jeff Bezos, oprichter van Amazon en de rijkste man ter wereld, wil meer dan drieduizend satellieten de ruimte in schieten. Bij elkaar zijn dat er meer dan er nu al in het heelal zijn.
Met al die satellieten willen de ruimtemagnaten straks het supersnelle 5G aanbieden, zodat hun klanten nóg sneller kunnen appen, selfies versturen en video's streamen. Bovendien kunnen ze zo een nieuw plekje bemachtigen tussen alle grote spelers op het gebied van de allernieuwste technologie. Robotauto's bijvoorbeeld: die kunnen alleen zelfstandig rijden met 5G, dat snel genoeg is om de software in de auto's op het verkeer te laten reageren.
Ook China's aanwezigheid in de ruimte groeit: het Chinese telecombedrijf Huawei treft al jaren voorbereidingen om een enorm 5G-netwerk uit te rollen. De Chinese overheid helpt ze daar een handje bij: ze geven beurzen aan Chinese studenten om kennis over 5G te vergaren in het buitenland. En die kennis nemen ze uiteindelijk weer mee naar huis. In onze podcast hoor je wat dat precies betekent: open het vakje hieronder om de Future Shock te beluisteren.
5G en de groeiende invloed van Huawei
levensgevaarlijk, zegt de directeur van ESA
'Satellieten bewegen met zeven kilometer per seconde. Met zo'n snelheid is alles wat groter is dan een paar centimeter een bom.'
– Franco Ongaro, directeur van het Europees Ruimteagentschap
wat doet dat met geopolitieke verhoudingen?
wie is verantwoordelijk voor deze troep?
Eigenlijk niemand: de oceaan en de ruimte vallen onder internationaal recht, waar nu nog niks over het opruimen van het puin en plastic in staat. Alle manieren om de troep te vangen zijn bovendien zo ontzettend duur dat niemand het zomaar uit zichzelf opruimt, als het niet verplicht is. Hieronder leggen we uit waarom er (nog) niemand verantwoordelijk is voor de schoonmaak.
Hieronder lees je wat er in de verdragen staat over de kostbare grondstoffen in de oceaan en de ruimte
de mijnen van de oceaan en de ruimte
Race naar de ruimte
Asteroïden ontginnen, ruimtetoerisme: we staan aan het begin van de kolonisatie van de ruimte. Ruimtejurist Frans von der Dunk wijst ons de weg.
Verovering van de Noordpool
Nu het ijs op de Noordpool smelt door klimaatverandering, komen er in de zomer waterwegen vrij die schepen leiden naar grondstoffen die eerder niet te winnen waren. Een run van grootmachten op nikkel- en goudmijnen zet de geopolitieke verhoudingen op scherp en heeft grote gevolgen voor het leven van de Noordpoolbewoners. Een verslag in beeld, door fotografen Kadir van Lohuizen en Yuri Kozyrev
Op de zeebodem en in asteroïden zijn er kostbare grondstoffen te vinden. Nu sommige van die grondstoffen op land schaars worden, bekijken landen de opties om ze elders vandaan te halen. In het ruimte- en zeeverdrag staat dat die grondstoffen van iedereen zijn: ze mogen niet worden toegeëigend door specifieke landen. Als je toch besluit die mineralen te ginnen, en daar geld mee verdient, moet je een deel van de winst delen met de rest van de mensheid: dat geld wordt dan, bijvoorbeeld, gestoken in milieubescherming of gegeven aan armere landen, zodat zij ook kunnen investeren in nieuwe technologie. Voor de oceaan is er de Zeebedautoriteit die bepaalt wie wat wanneer mag winnen en hoe veel van de winst je moet afgeven. In de aflevering 'Race naar de ruimte' onderzochten we hoe het precies zit met de ruimte, en waar er nog ruimte is voor verbetering. Ook in de uitzending 'Verovering van de Noordpool' zie je een race naar de grondstoffen: onder het smeltende ijs van de Noordpool komen gas, olie en zeldzame metalen vrij en dat zet geopolitieke verhoudingen op scherp.
en wie gaat dat betalen?
Het lijkt misschien makkelijk voor de hand liggend: wie vervuilt, moet betalen. Dan is er genoeg geld voor de schoonmaak en probeert de vervuiler uit zichzelf al om minder afval te produceren. Maar zo makkelijk is dat niet, vooral niet op zee: het is moeilijk om te traceren waar het plastic precies vandaan komt en om te bepalen wie dan voor de kosten moet opdraaien. In de ruimte is dat overzichtelijker: als je een satelliet de ruimte in schiet, moet dat onder de vlag van een land. Een satelliet komt niet zo makkelijk in de ruimte als een plastic zakje in de oceaan. Al het afval dat zich nu al in de ruimte bevindt (en nog te traceren is), heeft dus wel een eigenaar.
deze mensen werken aan een oplossing
ruimtepuin: klein, kleiner, kleinst
Ruimtepuin dat groter is dan tien centimeter, kunnen we goed traceren: daarvan draaien er nu zo'n vierendertigduizend stukjes om de aarde. Als zo'n stukje in de baan van een satelliet terecht komt, dan kan die satelliet in principe nog van koers veranderen om een botsing te voorkomen. Op deze website kan je zelf zien waar de grotere stukken ruimtepuin zich bevinden en van wie ze zijn.
Het probleem zit ‘m vooral in de kleine stukjes: die gaan nog sneller, kunnen niet worden gevolgd én het zijn er veel meer. Stukjes van een paar millimeter kunnen al aanzienlijke schade aanrichten. Naar schatting zijn er zeker één miljoen deeltjes ruimtepuin tussen de een en tien centimeter en 128 miljoen stukjes die kleiner zijn dan een centimeter. Het opruimen van grote stukken ruimtepuin is al een hele onderneming, maar het opvegen van de miljoenen kleine stukjes is praktisch onmogelijk.
plastic: macro, micro, nano
De plasticsoep bestaat niet alleen uit plastic flesjes of plastic tasjes, die in de oceaan ronddrijven: grote stukken plastic breken snel af in kleinere deeltjes, net zo lang tot het microplastic is. Mircoplastic komt ook kant-en-klaar de zee in via producten als scrubcrème, badschuim, tandpasta, en synthetische kleding, waar soms mircoplastic in zit verwerkt. Net als met ruimtepuin, zijn de kleine deeltjes niet meer te vangen.
Als het plastic nog verder afbreekt, wordt het nanoplastic. Dat is nog véél kleiner dan microplastic; zelfs duizend keer zo klein zijn als een algencel. Nanoplastic wordt ook wel 'plastic smog' genoemd. Het is zo klein dat het zich door celwanden kan verplaatsen en je vindt het óveral: in ons drinkwater, in onze darmen en misschien zelfs in ons bloed.
een vangnet voor ruimtepuin
Verschillende bedrijven zijn aan het testen hoe we ruimtepuin kunnen vangen: dit staat nu nog in de kinderschoenen. De bedrijven onderzoeken verschillende technieken, van een vangnet tot harpoen, of zelfs een soort zeil om het puin af te remmen. In de video hierboven zie je er beelden van voorbijkomen. Met deze technieken moet het puin uiteindelijk in de dampkring terecht komen, waar het kan verbranden. Als je het ruimte-expert Tanja Masson-Zwaan vraagt, kan het vangen van zo'n vijf grote stukken per jaar, de kans op een Kessler-botsing aanzienlijk verminderen. Kunstenaar Daan Roosegaarde ziet ook creatieve kansen: wat als we van het verbranden van het afval een soort vuurwerkshow kunnen maken?
zo moet het plastic worden opgevist
Boyan Slat heeft een zeshonderd-meterlange drijvende slurf ontworpen, die ronddobberend plastic bij elkaar verzamelt en het vervolgens opvangt. Met zijn idee, dat hij bedacht voor zijn profielwerkstuk op de middelbare school, werd hij wereldwijd bekend: hij haalde miljoenen euro's op om het te realiseren. In de herfst van 2018 ging zijn uitvinding voor het eerst de zee op, maar al gauw bleek dat het eerste ontwerp niet werkte. De slurf krijgt een upgrade en gaat in 2020 weer de oceaan op. Met The Ocean Cleanup wil Slat de helft van de plasticsoep in de Pacifische Oceaan élke vijf jaar opruimen. Hij onderzoekt ook hoe hij het plastic vervolgens kan recyclen, door het te verkopen en dat geld weer te steken in nieuwe opruimtechnieken.
