Lang zullen we leven, maar tegen welke prijs?

Op dit moment is de oudste, levende mens ter wereld Kane Tanaka. Ze werd geboren in Japan in 1903, en is vandaag 118 jaar. Maar de kans is groot dat over enkele decennia dit soort leeftijden lang niet meer zo uitzonderlijk zullen zijn. De eerste persoon die 150 zal worden is waarschijnlijk al geboren.

Tussen 1870 en nu is de gemiddelde leeftijdsverwachting van mensen wereldwijd van 30 naar 73 jaar gestegen. In Nederland ligt de levensverwachting zelfs tussen de 80 en 83. Als deze trend doorzet, is het aan het einde van deze eeuw heel normaal om iemands 120ste verjaardag te vieren.

Dankzij revoluties in de geneeskunde kunnen mensen steeds ouder worden. In Medicijnen van morgen laat Tegenlicht zien hoe onze kennis van eiwitten tot doorbraken in de geneeskunde kan leiden. De medicijnen van de toekomst zouden verouderingsprocessen kunnen verlangzamen, ons langer gezond houden, onze levensverwachting nog verder verlengen en ons verlossen van etterende ouderdomskwalen.

Artsen en wetenschappers worden natuurlijk dolenthousiast van dit soort innovaties. Maar wat gebeurt er met een maatschappij waarin iedereen twee keer zo lang leeft als nu? Moeten we die extra jaren vullen met dezelfde fulltime baan? En hoe ziet een samenleving eruit waarin kinderen steeds ‘zeldzamer’ worden? 
 

de eerste persoon die 150 wordt is waarschijnlijk al geboren

Honderd jaar lang werken

Vanaf 2025 zal de pensioenleeftijd in Nederland meestijgen met de levensverwachting. Voor elk jaar dat we gemiddeld langer leven, zal de pensioenleeftijd met acht maanden stijgen. Dat is besloten in het pensioenakkoord van 2019. Dat betekent dat in 2050 de pensioenleeftijd rond de 71 zal liggen. 

Volstaat dit tempo wel als het aantal gepensioneerden sneller groeit dan het aantal werkenden? Volgens het NIDI zal tegen 2050 een tiende van de bevolking tachtig jaar of ouder zijn. Tegelijkertijd is het geboortecijfer in Nederland al twintig jaar gestaag aan het dalen. Hoewel de wereldbevolking nog altijd groeit met 140 mensen per minuut, zal deze aan het eind van de eeuw beginnen te krimpen omdat er per vrouw steeds minder kinderen worden geboren. In Nederland krijgen mensen op steeds latere leeftijd kinderen, en zelden meer dan twee. Bovendien kiezen steeds meer mensen ervoor om helemaal geen kinderen te krijgen. 

Kijken we nog verder in de toekomst, dan zien we dat in 2100 er wereldwijd twee keer zoveel tachtigplussers zullen zijn dan kinderen onder de vijf. Dat berekende biostatisticus en hoogleraar Stein Emil Vollset met het Institute for Health Metrics and Evaluation. De bevolkingspiramide met een basis van veel jongeren en een topje, bestaande uit weinig ouderen, is zich ondersteboven aan het keren.

© Job Claassen

in 2100 zijn er dubbel zoveel 80-plussers als kinderen onder de vijf

Hoe houdt dat een systeem waarin de beroepsbevolking de verzorgingsstaat onderhoudt, in stand? En als de schaarse jonge bevolking zich al uit de naad moet werken om kapitaal te genereren en belasting te betalen voor de pensionado’s, wie gaat hen dan verzorgen? Volgens de Sociaal-Economische raad zal in 2040 10 procent van de Nederlandse bevolking in de zorg moeten werken. 

Nu al wordt in Nederland de verhouding tussen de hoeveelheid mensen die wel en niet werken, steeds schever: 46 procent tegenover 54 procent respectievelijk. Als huidige trends doorzetten, daalt dit naar 44 tot 41 procent werkenden in 2050. Het NIDI adviseerde daarom dat toekomstige kabinetten vrouwen, migranten en ouderen moeten stimuleren om vaker en langer te werken. Daar stellen de eiwitmedicijnen van de toekomst ons ook toe in staat, als we de belofte mogen geloven dat we langere tijd vitaal zullen blijven. Het is de prijs die we betalen voor een absurd lang leven: het grootste deel ervan zullen we moeten doorbrengen op ons werk.

Westerse landen zullen concurreren om jonge migranten uit Afrika

Stokoud, steenrijk en slecht voor het milieu

Als mensen ouder worden, betekent dat logischerwijs dat politieke en economische macht zich binnen nog oudere leeftijdsgroepen concentreert. Carrières ontwikkelen zich over tijd, waardoor de hoogste functies binnen de politiek en bedrijven vaak worden bekleed door relatief oudere mensen. Mensen in de aandelenwereld zeggen altijd: tijd is het kostbaarste wat je hebt. Zo werkt rente. Het geld hoopt zich op naarmate de tijd verstrijkt. Ouderen hebben over het algemeen meer tijd gehad om te sparen, pensioenvermogen op te bouwen en hypotheekschulden af te lossen, volgens het CPB. Dat geldt overigens vooral voor de hogere inkomensklassen. Als je minder hebt, vermenigvuldigt het zich ook minder snel.

Bovendien verlaagt armoede de levensverwachting, door een combinatie van stressfactoren en een minder gezonde levensstijl. Nu al leven rijke mensen gemiddeld tien jaar langer en gezonder dan arme mensen. Als deze ongelijkheid stand houdt, terwijl de potentiële levensduur toeneemt, worden de rijke ouderen nog ouder en daardoor nog rijker.

Dat is ook niet best voor het klimaat. Hoe ouder een persoon wordt, hoe meer ruimte hij inneemt en hoe meer grondstoffen en energie hij verbruikt. Dat concludeerden statistici van Harvard University en het Max Planck Instituut. Kinderen daarentegen hoeven minder te eten, rijden geen auto en hebben weinig bezittingen die een beroep doen op de grondstoffen. Bovendien hebben ouderen meer behoefte aan airconditioning, zeker op een warmere planeet. En als de energieprijzen stijgen, heeft juist deze groep het budget om de kosten te drukken.

Dat mensen geen kinderen meer willen krijgen vanwege het klimaat is eigenlijk onlogisch. Ze kunnen er veel beter voor kiezen om zelf minder oud te worden. 

Is dit wat we willen?

In ‘Medicijnen van morgen’ vertelt hoogleraar gerontologie Andrea Maier dat de veroudering van het menselijk lichaam in zekere zin een ‘eiwitprobleem’ is. Momenteel onderzoekt ze medicijnen die veroudering tegengaan, omdat ze het ziet als een ziekte. We kunnen volgens haar in de toekomst zelfs de consequenties van veroudering terugdraaien.

Maar wat is de prijs die we daar als samenleving voor betalen? Willen we wel 150 worden als we al die tijd op ons werk moeten doorbrengen, en de wereld om ons heen uit alleen maar saaie volwassenen en ouderen bestaat?

© Job Claassen