Gratis geld bestaat, ontdekte ik afgelopen voorjaar. In mijn brievenbus hier in Washington DC zat een envelop afkomstig van het Amerikaanse ministerie van Financiën met daarin een cheque ter waarde van 1200 dollar waarop een afbeelding van het vrijheidsbeeld en de handtekening van toenmalig president Donald Trump stonden.

Je zal maar minister van Financiën zijn tijdens de coronacrisis...
bekijk: 'Never waste a good crisis'
Ik kreeg het geld omdat ik woon in Amerika, een social security-nummer heb (een BSN-nummer, red.) en minder verdien dan de inkomensgrens die voor deze eenmalige uitkering was vastgesteld. Er werden geen verdere tegenprestaties verwacht. Een paar maanden later kwam er nog 600 dollar, dit keer in de vorm van belastingkorting. Binnenkort kleppert de brievenbus waarschijnlijk weer. Een volgende cheque van 1400 dollar, dit keer namens de regering-Biden, is onderweg.
een horrorscenario?
Voor wie zich druk maakt over nationale begrotingstekorten, een spilzieke overheid of ‘rekeningen doorschuiven naar de volgende generatie’, moet dit klinken als een horrorscenario. Miljoenen Amerikanen krijgen geld dat de overheid met een druk op knop creëert. Er worden niet eerst extra belastingen geheven of bezuinigen gedaan om deze uitgave te dekken. De honderden miljarden die de VS ten tijde van de covidcrisis uittrekken voor economische noodsteun worden zonder al te veel debat bij de staatsschuld opgeteld.
Miljoenen Amerikanen krijgen geld dat de overheid met een druk op knop creëert
Een overheidsbegroting is iets heel anders dan een huishoudboekje
eigen schuld is geen schuld
In het geval van de dollar, waarvan de totale omloop wordt beheerd door de VS en die ook nog eens wereldreserve munt vormt, is er een extra voordeel. De buitenlandse overheden die schuldeiser zijn, kunnen worden afbetaald door extra dollars te creëren. Ook de FED heeft vorderingen op de Amerikaanse overheid, net als pensioenfondsen, individuele burgers, staatsbesturen en zo nog wat partijen. Zoom uit en je ziet een plaatje waarbij Amerika vooral een vordering op zichzelf heeft. En waarom zou je je druk maken over geld dat je aan jezelf verschuldigd bent?
Door deze bril bezien komt ook de relatie tussen belastingen en overheidsuitgaven heel anders te liggen. In de geijkte economische leer haalt de overheid belastingen op om daar vervolgens uitgaven mee doen. In The Deficit Myth beschrijft Stephanie Kelton haar ‘copernicaanse wending’. Ze besefte dat de fiscus niet eerst aan de slag hoeft voordat de overheid bestedingen kan doen. De overheid is schepper van de valuta, geen verbruiker.
Wat met belastingen wordt opgehaald, wordt in de modellen van MMT juist aan de economie onttrokken. Belasting heffen is nuttig voor veel verschillende doelen, zoals het tegengaan van ongelijkheid of bedrijven aanmoedigen tot verduurzaming (denk aan een CO2-belasting), maar de overheidskas spekken hoort daar niet bij. Wie de noodzaak van belastingverhoging koppelt aan toegenomen overheidsuitgaven, geeft volgens denkers als Kelton een valse voorstelling van zaken.
it's the inflation, stupid
Ook speelt belasting heffen een rol bij het binnen de perken houden van inflatie, een achilleshiel van Modern Monetary Theory waar critici graag op wijzen. Want de overheid kan zich gedragen alsof ze over oneindig diepe zakken bezit, geld in de economie pompen drijft wel het prijspeil op.
Toch wijst iemand als Kelton van de hand dat MMT’ers spelen met vuur door overheden aan te moedigen eerst te bedenken wat een samenleving nodig heeft, voordat er naar de begroting wordt gekeken. ‘Er is geen enkele economische theorie die inflatie zo serieus neemt als MMT’, zei Kelton in een interview met De Groene Amsterdammer. Dat zit zo: in plaats van de hoogte van de staatsschuld als natuurlijke begrenzing van de staatskas te nemen, kijkt MMT naar het inflatiepeil. Zolang dat beheersbaar blijft, hoeft de overheid niet zuinig te zijn.
Er is een grote maar: Modern Monetary Theory bevat vooral lessen voor landelijke overheden die zelf controle over de geldpers hebben. En daar schort het in Europa sinds de invoering van de euro aan. Nederland kan de Europese Centrale Bank niet eigenhandig de opdracht geven geld te printen, zoals de VS dat bij de FED wel kan.
‘Ik schreef meer dan 20 jaar geleden al over de grote ontwerpfout van de eurozone,’ zei Kelton, toen ik haar vroeg wat Europa van MMT kan leren. ‘Op een gegeven moment krijgen investeerders door dat ze geld steken in landen die hun munt alleen gebruiken en niet zelf ook maken.’ Haar voorspelling is uitgekomen, verzuchtte Kelton. Maar de eurozone zou als de VS kunnen zijn, losgekoppeld van de vrees dat het geld op een gegeven moment op is. ‘Het alternatief is wat wij hebben gedaan: staten samen een begrotingsunie laten vormen,' aldus Kelton.