Wat ligt er over 20 jaar op ons bord?

Wat ligt er over 20 jaar op ons bord?

Als de trend naar bewuster, milieu- en diervriendelijker eten zich blijft doorzetten, wat kunnen we dan in de toekomst op ons bord verwachten?

21 augustus 2022, redactie VPRO Tegenlicht

Nederland, met onze boeren voorop, is de op één na grootste voedselexporteur van de wereld en in vele opzichten voorloper op het gebied van voedsel. We ontwikkelen zaden die bestand zijn tegen droogte of heftige regenval. Onze tomaten staan bekend als top of the bill. 

Toch moet ons voedselsysteem op de schop. Of het nou stikstof is, fosfaat, methaan, CO2, bodemdaling, verzilting, dierenleed of de inefficiënte wereldwijde logistiek (zo exporteren we onze uien en importeren we andere, mooiere uien, weer terug naar Nederland): het moet anders.

VPRO Tegenlicht staat dit weekend op Lowlands en vraagt aan drie experts hoe de toekomst van ons voedsel eruitziet. Als de trend naar bewuster, milieu- en diervriendelijker eten zich blijft doorzetten, wat kunnen we dan in de toekomst nog op ons bord verwachten? Gaan we straks echt kaas zonder koe en plofsprinkhanen eten? En wat als we het voeden van ons lichaam volledig gaan herzien en herontwerpen?

Korteweg ontwikkelde met zijn team een stalen koe, Margaret Thatcher genaamd, die gras verwerkt tot een alternatief voor kaas

Tekst loopt door onder video

De boer van de toekomst

Je kan ‘m kennen van de Ereburger of de Auf WiederSchnitzel. Jaap Korteweg is de man achter de Vegetarische Slager, het bedrijf dat een revolutie ontketende in de supermarktschappen. Toen in 1997 de varkenspest uitbrak en de overheid hem vroeg een deel van de tien miljoen dode varkens op te slaan in zijn koelcellen, besloot hij te stoppen met vlees eten. Korteweg: 'Niemand houdt van de ellende van vlees, maar veel mensen houden wel van het product.' En dus ontwikkelde Korteweg het bedrijf dat iedereen inmiddels kent.

De oud-boer is inmiddels alweer bezig met een nieuw project: Korteweg ontwikkelde met zijn team een stalen koe, Margaret Thatcher genaamd, die gras verwerkt tot kaas. In hoeverre is deze kaas anders dan de vegan kazen die nu al in de schappen liggen? Korteweg: 'Het is net zoals met de vegetarische hamburgers die vroeger in de schappen lagen. Daar was niemand echt blij mee, het kon nog veel beter. Inmiddels is vegan kaas zich behoorlijk aan het ontwikkelen.'

De bedoeling van Kortewegs kaas is dat het gemaakt wordt van echte kaasstof, in tegenstelling tot de huidige vegan kazen die vaak gemaakt zijn van kokosolie of andere plantaardige vetten. 'Als het lukt, is Thatcher vijf keer zo efficiënt als een echte koe. Dat wil zeggen: we kunnen dan uit dezelfde hoeveelheid gras vijf keer zoveel melk halen.'

De kaas zonder koe kan al gemaakt worden, zegt Korteweg. De zaal op Lowlands wordt getrakeerd op een heerlijke vegan kaassausdip. 'De uitdaging is nu om het commercieel te produceren. We hebben daar zeven jaar voor uitgetrokken en we zetten elke week stappen.'

De impact van traditionele kaas, vertelt Korteweg, is overigens te vergelijken met die van een kip of een varken. Bijna een kwart van Nederland hebben we ingeruimd voor grasland waarop melkkoeien kunnen grazen.

Tot slot biedt Korteweg nog een eye opener over biologische groente - die is helemaal niet vegan. Biologische groentes worden gemaakt zonder kunstmest, en dus met de uitwerpselen van dieren. Korteweg: 'Dieren zijn een onnodige tussenschakel. We kunnen gewoon onze eigen mensenmest en compost gebruiken om het land vruchtbaar te maken. Dat kost wat geld, maar dat moeten we gewoon gaan doen'

Nederland exportland

Pionieren op het gebied van voedsel is Nederland niet vreemd, weet ook Kadir van Lohuizen, die als fotograaf de hele wereld over reisde en momenteel een Tegenlicht-aflevering maakt over het Nederlandse voedselsysteem. Van Lohuizen belandde in kassen, vleesverwerkingsfabrieken en bij het normaal gesproken gesloten bolwerk van de Voedsel- en Warenautoriteit, die op Schiphol geïmporteerd voedsel controleert.

In Brabantse slachterijen zag hij Van Lohuizen hoe er twintig duizend varkens per dag geslacht worden. 'Die varkens worden dan geëxporteerd naar Parma en komen weer terug als parma- en serranoham. Maar het zijn gewoon Brabantse varkens.'
 
Ook bezocht Van Lohuizen veel zaadproducenten. Nederland is in deze sector de allergrootste. ‘Zeventig procent van alle groente ter wereld is van Nederlandse origine. De ontwikkeling van deze zaden is heel hightech. Het lijkt erg op de pharmaceutische industrie. Op deze manier worden er zaden ontwikkeld die beter tegen droogte kunnen, of simpelweg lekkerdere tomaten opleveren.'

Toch denkt de fotograaf dat de houdbaarheidsdatum van ons voedselsysteem is bereikt. ‘De uien die in Nederland worden gekweekt zijn allemaal voor de export. Wij importeren weer uien uit het buitenland omdat we onze eigen uien er niet mooi genoeg uit vinden zien. Ook hebben we steeds minder door waar ons voedsel vandaan komt en hoe het wordt geproduceerd.'

© Kadir van Lohuizen

Ze is de bedenker van plofsprinkhaan, groentestroopwafels en muizenkweekvlees

© Chloe Rutzerveld

Lokaal en biologisch?

Het verhaal van Rutzerveld en Korteweg is nogal high-tech en highly processed. Moesten we niet juist terug naar lokaal en biologisch? Rutzerveld: al het voedsel is toch al technologie. Het is naiëf om te denken dat een tomaat uit de grond niet technologisch is. Die zaden zijn veredeld.'

Korteweg: 'Ook de huidige melkkoe preseert op het niveau van topsport. Bovendien is het drinken van koeienmelk niet bepaald natuurlijk.' Volgens hem hebben we vooral gedragsverandering nodig. 'Nu al zijn bonen veel eiwitrijken dan vlees. En goedkoper. Maar mensen willen toch graag knapperig vlees.'

Van Lohuizen weet na zijn rondgang door Nederland inmiddels: 'We krijgen echt geen honger als de Nederlandse veestapel door de helft gaat.' 

meer zoals dit

@vprotegenlicht