Vluchten naar een wegkwijnende democratie

Aan het begin van de oorlog vluchtten dagelijks honderdduizend Oekraïners de grens over met Polen. Velen van hen arriveerden op het centraal busstation van Warschau, zonder enig idee waar ze zouden overnachten of hoe ze verder moesten. 

De Polen, bekend om hun harde migratiebeleid, stelden zich ongekend mild op en ontvingen hun Oekraïense broedervolk met open armen. Polen heeft in de twee maanden dat de oorlog duurt bijna drie miljoen Oekraïense vluchtelingen binnengelaten. Sommigen zijn doorgereisd, anderen zijn gebleven. De populatie van Warschau is met 15 procent toegenomen. De populatie van Krakow met 20 procent.

Inmiddels is de bushalte uitgegroeid tot een tentencomplex waar vrijwilligers dag en nacht vluchtelingen helpen met het vinden van een woning, een baan, of de voortzetting van hun reis naar West-Europa. Oekraïners krijgen een pas waarmee ze gratis de bus en de trein kunnen nemen. Ze mogen gebruik maken van de Poolse gezondheidszorg en het onderwijs. Ze krijgen zelfs een verblijfsvergunning waarmee ze aan de slag kunnen op de Poolse arbeidsmarkt.

Hoewel de Poolse regering zich gewillig opstelt tegenover de Oekraïense vluchtelingen, rapporteert Amnesty International dat het overgrote merendeel van de hulp afkomstig is van vrijwilligers, NGO’s en gemeentes die zichzelf en elkaar mobiliseren. Vaak met weinig centrale regie vanuit de staat.

Recht en rechtvaardigheid

Wat voor toekomst staat deze vluchtelingen te wachten als ze in dit land blijven? Al jaren houdt de Europese Unie Polen met een scherp oog in de gaten. De EU vreest namelijk dat het land haar democratie aan het verliezen is.

Sinds 2015 heeft de rechts-conservatieve partij PiS de absolute meerderheid in het Poolse parlement. De afkorting staat voor Prawo i Sprawiedliwość: recht en rechtvaardigheid. De partij staat bekend om haar harde anti-abortus, anti-LHTBQ+ en anti-EU standpunten en vriendschappelijke banden met figuren zoals Marine Le Pen en Matteo Salvini. Bovendien trekt de PiS-regering steeds meer macht naar zichzelf toe, door onafhankelijke staatsinstellingen, zoals de media en de rechtspraak, een voor een over te nemen. Zo wordt langzaam maar zeker de Poolse democratie uitgehold.

de EU vreest dat Polen haar democratie aan het verliezen is

schendingen van het Europees Recht kunnen niet in Polen aangevochten worden

Persvrijheid onder druk

Ook de persvrijheid staat onder druk in het land. Onder het PiS-bewind is Polen gezakt tot haar laagste positie in de Persvrijheidsindex ooit. Met haar absolute meerderheid heeft PiS in korte tijd de publieke media omgetoverd tot propaganda-instrument. In de private sector heeft het staatsgecontroleerde oliebedrijf PKN Orlen recentelijk Polska Press in handen gekregen, het bedrijf achter de meeste regionale kranten. Acht hoofdredacteuren werden per direct ontslagen en vervangen door overheidsgezinde figuren.

Hetzelfde staat de grootste onafhankelijke nieuwszender van Polen te wachten: TVN24. Het bedrijf is momenteel in handen van het Amerikaanse Discovery en laat zich geregeld kritisch uit over de regering. Eind vorig jaar kwam de ‘lex TVN’ door het Poolse lagerhuis. Van deze wet mogen Poolse media niet meer in handen zijn van niet-Europese investeerders. Het is onderdeel van de zogeheten ‘repolonisatie’ van media en de economie in het algemeen, dat buitenlands eigenaarschap moet inperken.

TVN24 is tevens de zender met de meeste kijkers. Maar met de nieuwe wet kunnen ze hun uitzendvergunning kwijtraken, tenzij een (overheidsgezinde) Poolse investeerder het bedrijf overkoopt. Dat is vooralsnog niet gebeurd, maar dat kan ieder moment veranderen.

in korte tijd heeft PiS de publieke media omgetoverd tot propaganda-instrumenten

Een cruciale bondgenoot

Eind april draaide Gazprom de gaskraan dicht voor Polen omdat het land weigerde in Roebels te betalen. Polen hield voet bij stuk: het plan was toch al om eind dit jaar onafhankelijk te worden van Russisch gas.

Ervaren met het Sovjet-verleden, is Polen bovendien voor nog fellere sancties jegens Rusland, stelde het een internationale NAVO-vredesmissie voor en is het een belangrijk doorgeefluik voor wapens en munitie vanuit heel Europa naar Oekraïne. 

Polen is een cruciale bondgenoot in de strijd tegen Poetin. Maar dat betekent niet automatisch vrij spel op het gebied van vrijheid en democratie. Polen is haar democratie aan het verliezen. Met iedere hervorming maakt PiS de scheiding van de machten verder ongedaan en krijgt het land trekjes van een dictatuur: zonder gelijke rechten, zonder onafhankelijke rechtspraak, zonder vrije pers, waar één partij het voor het zeggen heeft en iedere vorm van verzet wordt onderdrukt. 

meer zoals dit

@vprotegenlicht