Drie Tegenlicht-docu's over data die je moet hebben gezien
We volgen al meer dan vijftien jaar de ontwikkelingen rond data en BigTech. Hoogleraar Shoshana Zuboff luidt nu echt de noodklok: we zijn massaal slachtoffer van de grootste dataroof in de geschiedenis. Deze Tegenlicht-afleveringen voorspelden het al.
Iedereen die op het punt staat een Android-smartphones aan te schaffen – en dat zijn in Nederland een heleboel mensen – heeft zich de vraag gesteld: waarom is mijn telefoontje zo spotgoedkoop, terwijl de iPhone voor soms wel het tienvoudige de deur uitgaat?
Hoogleraar Shoshana Zuboff legt het in onze documentaire ‘De grote dataroof’ haarfijn uit. Google verdient al die miljarden niet met fysieke producten, maar met apps en besturingssystemen als Android, die zorgen voor constante datastromen.
Jouw gedragsdata, bijvoorbeeld waar je je bevindt, met wie je chat en hoeveel tijd je doorbrengt op je telefoon, wordt verkocht aan adverteerders. Op basis daarvan krijg je zeer gepersonaliseerde advertenties. Silicon Valley-bedrijven als Google, Microsoft, Amazon en Facebook houden je waar ze maar kunnen in de gaten.
We zijn beland in het tijdperk van het genadeloze surveillancekapitalisme, waar onze ervaringen grondstof zijn voor de data-machinerie van BigTech.
Om het beklemmende verhaal van Zuboff te larderen, kozen regisseur Roland Duong en ik een aantal fragmenten die we de hoogleraar vervolgens lieten zien. De uitzending met de Amerikaanse hoogleraar en schrijver noemen we op de redactie een ‘lab’: een gast krijgt 45 minuten de ruimte om zijn of haar verhaal te vertellen, aan de hand van fragmenten. Die komen allemaal uit het omvangrijke Tegenlicht-archief. En daaruit bleek al snel hoe opmerkelijk vroeg de ontluikende data-economie, Silicon Valley, werd blootgelegd. En hoe technologie een enorme wissel trekt op ons leven.
Ook bij Tegenlicht worstelen we met de vraag: moeten we ons nog wel zo prominent profileren op een platform als Facebook?
kijk nu" 'De grote dataroof'
Harvard-professor Shoshana Zuboff schreef een monumentaal boek over de nieuwe economische orde: The Age of Surveillance Capitalism. In deze uitzending van VPRO Tegenlicht trekt Zuboff de sluiers weg van Google en Facebook, en onthult een genadeloze gedaante van het kapitalisme waarin niet natuurlijke hulpbronnen, maar de burger zelf als grondstof fungeert. Hoe kunnen burgers de zeggenschap over hun data terugkrijgen?
de geboorte van het surveillancekapitalisme
Google stond aan de wieg van de grote dataroof, toen het na de dot.com-crisis in 2000 per toeval ontdekte dat het veel geld kon verdienen met restdata – gegevens die mensen achterlieten als zij zoektermen intikten in Google Search.
Pakweg vijf jaar later kreeg VPRO Tegenlicht exclusief toegang tot het Google-hoofdkantoor – iets dat nu ondenkbaar zou zijn. In ‘Google: achter het scherm (2006)’ vertelt een toenmalige directeur hoe het techbedrijf data analyseert om de functionaliteit te verbeteren en dat daarvoor data van meer dan dertig dagen bewaard moeten blijven.
Dat klopt ten dele, zegt Zuboff, maar het merendeel wordt gebruikt om ‘modellen’ te trainen. In dienst van het surveillancekapitalisme, dus.
kijk nu: Google: Achter het scherm
Google groeit als kool, en neemt steeds meer slimme mensen in dienst om hun bedrijfsdoel sneller te kunnen verwezenlijken. Maar is het bedrijf zich ook bewust van de gevaren, van de consequenties die het heeft om als hoeder te fungeren van alle informatie in de wereld?
shampoo verraadt zwangerschap
Met die algoritmemodellen kun je accuraat voorspellen wat jij wilt, soms zelfs eerder dan jijzelf doorhebt. Techbedrijven kennen je door en door.
Dat werd duidelijk in ‘Uw persoonlijke data zijn geld waard’ uit 2015. Daaruit haalden we het tweede fragment van de uitzending, voor Zuboff: hoe het algoritme naadloos voorspelde dat een meisje zwanger was, op basis van de shampoo die ze had gekocht.
Volgens Zuboff begrijpen we onvoldoende dat het niet om de fysieke aankoop alleen gaat, maar dat er veel meer uit kan worden afgeleid. De voorspellende waarde dus: hoe laat en waar je het koopt, plotselinge verandering van merk, enzovoort, enzovoort.
kijk nu: 'Uw persoonlijke data zijn geld waard'
Door enorme informatiestromen kan ons worden verteld wie we vandaag zijn én wat we morgen zullen doen. Kunnen we de controle over onze eigen data nog terug krijgen?
'BigTech zal ons blijven bespieden: de datastromen zijn hun levensaders'
rupsje-nooit-genoeg
Hoe meer informatie je van iemand hebt, hoe beter. Maar de surveillancekapitalisten hebben nooit genoeg.
De datastromen moeten blijven vloeien en dus worden er voortdurend nieuwe bronnen – ‘data-extractiepunten’ – aangeboord. Volgens Zuboff gaat het hier niet alleen om de kwantiteit, het volume dus, maar ook om kwaliteit: data met verschillende kenmerken.
Neem Googles investeringen in de zelfrijdende auto. Op het eerste gezicht gek: wat moet Google daarmee? Als je vervolgens Carlo van de Weijer van Technische Universiteit Eindhoven in ‘De rijdende robot’ (2019) hoort – weer een clip die we Zuboff voorlegden – begrijp je helemaal waarom: de zelfrijdende auto is het Datapaard van Troje: als je toegang hebt tot één procent van alle auto’s, heb je toegang tot ze allemaal en weet je van álles wat er op de wereld gebeurt.
kijk nu: 'De rijdende robot'
De manier waarop de mens zich verplaatst zal in de toekomst drastisch veranderen. Het duurt niet lang meer voordat de zelfrijdende auto de weg opgaat. Komen deze autonome voertuigen straks ook de stad in? Welke morele dilemma’s vloeien voort uit deze radicale transitie?
BigTech zal dus ons dus blijven bespieden. De datastromen zijn hun levensaders. Het is precies wat de aandeelhouders van deze beursgenoteerde bedrijven verwachten: winstmaximalisatie waar onder geen beding de klad in mag komen.
Dat stoppen vergt collectieve actie, vindt Zuboff. Eenzame strijders zullen het niet oplossen.
meer zoals 'De grote dataroof'
Verovering van ons DNA
Estland heeft een biobank opgericht waar binnenkort het DNA van bijna 150.000 inwoners ligt opgeslagen. DNA-analyse heeft de toekomst. Maar hoe beschermen wij onze data?
Kwestie van vertrouwen
Door fake news, gehackte verkiezingen en leugens van wereldleiders heeft het vertrouwen in politici, media en bedrijven een dieptepunt bereikt. Is dat nog te herstellen?
What makes you click
Welke vernuftige slimmigheden en andere digitale wetmatigheden maken dat wij onze digitale winkelwagen zo vol mogelijk gooien?
Zoek je een Tegenlicht Meet Up bij jou in de buurt?
